Organogram

Doel: Formele aansturing en verantwoording onderneming

Achtergrond van het model

In het organogram worden de formele gezagsverhoudingen schematisch weergegeven ten aanzien van personen en afdelingen in een onderneming. De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de medewerkers worden vastgelegd in procedures en beslissingsbomen. Doelstelling van het organogram is de sturing en de eindverantwoordelijkheid vast te leggen om de onderneming bestuurbaar te maken. Hoe groter de onderneming, hoe belangrijker het organogram en de verantwoording ten aanzien van de besluitvorming.

Toepassing Organogram

Elke onderneming heeft een organogram, los van de omvang van het bedrijf in aantal medewerkers. In een organogram kunnen de volgende structuren grafisch weergegeven worden:

1. Lijnorganisatie
2. Lijn-staforganisatie
3. Matrix-organisatie
4. Netwerkorganisatie
   

1. Lijnorganisatie

De lijnorganisatie bestaat enkel uit hiërarchische gezagsverhoudingen waarlangs de aansturing en de verantwoording via de verticale weg verloopt tussen manager en ondergeschikte. De manager bepaalt wat er dient te gebeuren en de ondergeschikte heeft dit maar uit te voeren. Deze vorm van organisatie wordt meestal aangetroffen bij kleine ondernemingen.

2. Lijn-staf organisatie

Wanneer een onderneming op bepaalde gebieden een specialisme heeft ontwikkeld zullen deze medewerkers bij elkaar gezet worden om dit specialisme verder uit te werken. Het is dan niet logisch deze medewerkers tussen de medewerkers op de werkvloer te plaatsen. Ze zijn immers specialist op een bepaald gebied en ondersteunen met hun kennis de directie, het productieproces of de R&D afdeling. Deze specialisten worden staf medewerkers genoemd en hebben een specifieke plaats in de organisatie als staf orgaan, De taken van staforganen zijn het gevraagd en ongevraagd adviseren van het bovenliggende bestuursniveau, in het voorbeeld de manager. De uiteindelijke besluitvorming blijft altijd in de lijn liggen en de manager kan het advies opvolgen of naast zich neer leggen. De stafmedewerkers kunnen door de lijn manager aangesproken worden over de kwaliteit van het advies.

3. Matrix-organisatie

De matrix organisatie is een combinatie van een lijn-staf organisatie waarbij medewerkers van verschillende afdelingen in één project bij elkaar geplaatst worden. De medewerkers blijven formeel op hun afdeling werkzaam en zijn verantwoording schuldig aan hun directe lijn manager en tevens worden deze medewerkers in één of meerdere projecten geplaatst waar ze onder een projectmanager werkzaam zijn en aan deze projectmanager verantwoording afleggen met betrekking tot hun taken in het project. De uitdaging voor de medewerkers die zowel in projecten participeren als op hun afdeling werken is dat ze twee bazen dienen die wel eens tegenstrijdige belangen kunnen hebben. De matrix organisatie is de meest voorkomende organisatievorm. Deze vorm ontstaat wanneer een specifiek onderwerp niet op één afdeling betrekking heeft, maar over meerdere afdelingen heen loopt.

4. Netwerkorganisatie

De netwerkorganisatie komt de laatste jaren steeds meer voor, met name bij ondernemingen die op basis van kennis verwerven en kennisdelen hun primaire proces ingericht hebben. De netwerkorganisatie bestaat uit individuen (voorgesteld door de kleine rondjes) die op basis van kennis verwerving en kennis deling contacten met elkaar onderhouden. Dit houdt impliciet in dat de medewerkers buiten de grenzen van de onderneming (voorgesteld door de grote ovalen) een netwerk aan contacten hebben opgebouwd om op deze wijze de doelstellingen van de onderneming mede te realiseren. Medewerkers in een netwerkorganisatie hebben geen onderlinge contacten op basis van het feit dat ze bij een specifieke onderneming werken, maar omdat ze specifieke kennis en vaardigheden bezitten waaraan op dat moment behoefte is bij een ander persoon. Doordat de informatiebehoefte steeds verandert zal ook een netwerkorganisatie steeds veranderen. Wanneer iemand in een netwerk kennis zoekt gaat deze persoon te rade bij iemand in het netwerk waarvan verwacht wordt dat de kennis daar aanwezig is. Wanneer dit niet het geval is kan de gevraagde persoon weer in zijn netwerk verder kijken en doorverwijzen. Op deze wijze ontstaan steeds nieuwe contacten tussen kenniswerkers.

Resultaat van het model

Het organogram van een onderneming geeft inzicht op welke wijze en door wie ondernemingen worden aangestuurd. Daarnaast wordt vastgesteld aan wie medewerkers verantwoording afleggen omtrent de realisatie van hun activiteiten.  

Aandachtsgebieden Organogram

Een organogram is een erg statisch hulpmiddel om ondernemingen te beschrijven. Ze werken over het algemeen, met uitzondering van de netwerkorganisatie, sterk hiërarchisch en op basis van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Hoe groter de hiërarchie hoe minder flexibel de onderneming is en hoe langer de besluitvorming duurt, die nog al eens kan afwijken van de oorspronkelijke vraag omdat deze vraag verbasterd wordt door de verschillende hiërarchische niveaus. Daarnaast geeft het organogram onvoldoende inzicht in de informele besluitvorming en machtsposities binnen een onderneming.

Auteur: In de praktijk ontwikkeld

Naam: Organogram, Organigram, Organisatiestructuur

Literatuur

Marcus, J. en Van Dam, N. (2005) Een praktijkgerichte benadering van organisatie en management. Groningen: Wolters-Noordhoff.